شواهد مکتوب و مستند زیادی در ارتباط با نقش و اهمیت ارتباطات در ایران موجود نیست ولی با نگاهی به نقش تمدن‌ساز ایرانیان در گستره فرهنگ بشری می‌توان گفت ایرانیان هیچگاه از ایجاد ارتباط در داخل و خارج کشور خود غافل نبوده‌اند و در سراسر تاریخ نمادهای آن در قالب‌های گوناگون وجود داشته است. به‌عنوان مثال به آثار نقاشی‌ها، مجسمه‌سازی‌ها، موسیقی‌ها و سایر نمادهای فرهنگی، سیاسی و ارتباطی که در راه خدمت به حکمرانان در گذشته انجام می‌شد و یکی از اهداف اصلی آنها هم بالا بردن وجه حکومتی در انظار عمومی بوده است،کتیبه بیستون که توسط شاه هخامنشی بر صخره‌های کوه بیبستون نقش بسته است، نمونه‌ای عالی از وسایل ارتباطی در ایران باستان است که برای ایجاد ارتباط و ایجاد حسن تفاهم بکار گرفته است، منشور ارتباطات ما در قرآن کریم با بیان آیه «فبشر عبادالذین فیستمعون القول» (شما به درون مردم بروید و ببینید ایشان چه می گویند) تعیین شده و این گفته نقش مهم و حساس افکار عمومی و تاثیرات آن را بر ما می نمایاند و روابط عمومی به عنوان پدیده ای که ریشه ایش به اعماق تاریخ بر می گردد، به شکلی که قدمتی به اندازه ارتباطات انسانی دارد.
در تمدن های نخستین همچون تمدن های بابلیان، یونان و روم مردم را با بهره گیری از تکنیک هایی که هنوز هم مورد استفاده اند به پذیرش اقتدار دولت و دین ترغیب می کردند.(ویلکاکس و دیگران، ۱۳۸۶ ، ۴۸ )،برخی نظریه پردازان عرصه روابط عمومی سابقه پیدایش آن را در ۴۰۰ سال قبل از میلاد مسیح و در اندیشه های فردی بنام ( گور گیاس ) جستجو می کنند و از میان اسطوره ها هرمس (پسر زئوس خدای خدایان) بهترین نمونه برای مقایسه با روابط عمومی است که خلاف خواست زئوس آتش (سمبل روشنگری) را به زمین می آورد، او پیام رسانی می کند و جهان را روشن می کند. و پرومته نیز،آتش را به زمین آورد حتی به قیمت به بند کشیده شدن توسط زئوس. اگرچه از گذشته های دور پادشاهان و فرمانروایان از برخی روش ها و تکنیک های روابط عمومی بهره می جستند که شواهد و علائم این کوششها نشانگر نوعی برقراری ارتباطات و روابط عمومی است.
در کشور ما نیز در راستای ضرورت ارج نهادن و توجه به فعالان حوزه روابط عمومی، روز‌های پایانی سال ۱۳۸۴ وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت وقت درخواستی را از معاون امور مطبوعاتی و تبلیغاتی خود مبنی بر نامگذاری یک روز به نام «روز روابط عمومی» دریافت می‌کند. در این نامه به پیگیری‌ها و پیشنهاد‌ها انجمن‌ها و مؤسسات فعال روابط عمومی در این باره اشاره می‌کند و دلایل برجسته نامگذاری این روز شامل برجسته‌سازی روابط عمومی در افکار عمومی، تبیین ضرورت توجه به مقوله روابط عمومی در سطح مدیران ارشد و ارتقای دیدگاه آنها در این باره و تجمیع مراسم مختلف گرامیداشت روابط عمومی در یک روز معین می‌شود.سرانجام برابر مصوبه جلسه ۵۹۰ مورخ ۸۵/۰۶/۲۸ شورای عالی انقلاب فرهنگی، روز ۲۷ اردیبهشت را به‌عنوان «روز ارتباطات و روابط عمومی» تعیین و اعلام کرد.
نیم نگاهی به ارتباطات و روز جهانی ارتباطات و روابط عمومی
بحث ارتباطات همزاد تاریخ بشر و از آغاز خلقت انسان بر روی کره خاکی تاکنون در جنبه‌های مختلف فردی و گروهی برای ارتباط انسان با همنوع، همواره یکی از مسائل بسیار مهم برای انسان محسوب می‌شده است و امروزه در عصری به سر می‌بریم که اصطلاحاً به انقلاب ارتباطات معرفی شده است. انقلاب ارتباطات به هر معنایی که باشد از آن استنباط می‌شود که درصدد تغییر فاصله‌هاست. فاصله‌هایی که براساس دیدگاه‌های خوش‌بینانه کم می‌شوند و براساس دیدگاه‌های بدبینانه زیاد. عده‌ای معتقد به این هستند که ما در جهانی هستیم که با شکاف‌های جدید اطلاعاتی ارتباطی مواجه خواهیم شد و کسانی در سیاه‌چاله‌های اطلاعاتی زندگی خواهند کرد. یعنی درست آن شکاف‌های فقر و غنایی که در گذشته وجود داشت با معیار ارتباطات ایجاد می‌شود و بعضی‌ها معتقد بر این‌اند که این فاصله‌ها باید کم شوند. ولی سه تعبیر از این تعابیر که برای عصر ارتباطات گفته می‌شود برجسته‌تر است:
۱ـ عصر دانایی به مفهوم کسانی مثل تافلر به آن پرداختند. یعنی ما مواجه با موج سومی هستیم که در تاریخ تمدن بشر شکل گرفته که پس از دوره‌های قدرت و ثروت به وجود آمده است.
۲ـ عصر کاهش فاصله‌ها که کسانی مثل «کداست» به آن اشاره می‌کنند، می‌گویند این امکان فراهم شده که مرزهای تاریخی، جغرافیایی، اجتماعی و فرهنگی فروبریزد و جوامع در یک مجموعه به هم پیوسته‌تری زندگی کنند.
۳ـ عصر جامعه شبکه‌ای با تعبیر کسانی مثل کاستلد دارند.زندگی در جامعه شبکه‌ای یعنی زندگی در شبکه‌های نامتمرکز که روابط متمایل و پیچیده‌تری با هم دارند.
جامعه جهانی نیزدر راستای ترویج و ترغیب هرچه بیشتر امر ارتباطات دست از تلاش بر نداشته و (هفدهم ماه می۱۸۶۵) برابر با ۲۷ردیبهشت‌ماه ، یادآور گردهمایی نمایندگان ۲۰ کشور جهان در پاریس وتأسیس نخستین اتحادیه بین‌المللی با عنوان «اتحادیه تلگرافی بین‌المللی» است در راستای گسترش و تحولات این اتحادیه، در کنفرانس«اتحادیه تلگرافی بین‌الملل» که ۳۰ اکتبر ۱۹۰۶ میلادی برگزار شد تصمیم گرفته می‌شود که «اتحادیه رادیو و تلگرافی بین‌الملل» نیز تشکیل شود. حدود ۲۶ سال بعد در ۹ دسامبر سال ۱۹۳۲ بنا به تصمیم «عهدنامه مادرید» از وحدت دو اتحادیه یاد شده فوق، «اتحادیه بین‌المللی ارتباطات دور» آغاز به کار می‌کند و در واقع روز جهانی ارتباطات یادآور تأسیس این اتحادیه‌ها برای پیشرفت ارتباطات است.پس از جنگ جهانی دوم و تشکیل سازمان ملل و به موجب تصمیم کنفرانس عمومی نمایندگان دولت‌های عضو، این اتحادیه به‌صورت نهاد تخصصی سازمان ملل درآمد و از آن زمان تاکنون، جزو مؤسسات ویژه سازمان ملل متحد بوده و ایران نیز بیش از ۱۰۰ سال است در «اتحادیه تلگرافی بین‌المللی»عضو است به همین مناسبت این روز به‌نام روز جهانی مخابرات یا ارتباطات نامگذاری شد تا توجه دولت‌ها و مردم جهان به مقوله ارتباطات و فناوری اطلاعات در عصر حاضر جلب شود.تعیین نام روز جهانی جامعه اطلاعاتی نیز نخستین بار در سال۲۰۰۵ در اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی در کشور تونس پیشنهاد و تصویب شد که پس از آن مجمع عمومی سازمان ملل متحد نیز در ششم فروردین‌ماه سال۱۳۸۵ طی مصوبه‌ای، روز ۲۷ اردیبهشت‌ماه (۱۷می) را به‌عنوان روز جهانی جامعه اطلاعاتی اعلام کرد.
اینکه در کشور ما بایستی و الزاما یک روز یا یک هفته بنام روابط عمومی و ارتباطات نامگذاری شود هیچ شکی نیست چه روز جهانی مخابرات را روز مخابرات بنامیم یا روز ارتباطات و روابط عمومی چیزی از ارزشهای روابط عمومی کم نمی‌کند. در دوران کنونی و در لابلای شتابنده چرخ صنعت و فن آوریهای سخت، زندگی انسان روز به روز پیچیده تر از پیش می شود، نه تنها باید به او و خواسته ها و حقوقش بیشتر توجه کنیم باید محور تمامی کارها و برنامه ریزی های ما ” انسان” باشد. همین نگاه مارا بر آن می دارد؛ بر این باور پافشاری کنیم و بیش از پیش در این عرصه بررسی، پژوهش و نگارش داشته باشیم. درج روزارتباطات وروابط عمومی در تقویم ملی کشوری نشانگر پی بردن به ضرورت و اهمیت جایگاه روابط عمومی درآن کشور است تا گرامی بداریم؛ یاد و نام تلاشگران این عرصه را ،آشتی بدهیم روز جهانی مخابرات را که یک موضوع سخت افزاری است باروابط عمومی که یک موضوع نرم افزاری است، درست است که ارتباطات مخابراتی و پیشرفت و گسترش تکنولوژی‌های نوین ارتباطی در جهان موجب شده است ارتباط بین انسان‌ها در سراسر کره زمین، تسهیل شده و راحت‌تر صورت پذیرد؛ به شکلی که فاصله‌ها و مرزهای جغرافیایی تا اندازه زیادی برداشته شود و مردم سراسر جهان بتوانند فارغ از زمان و مکان و فاصله، به راحتی و با سرعت و با استفاده از ابزارهای نوین ارتباطی همچون ماهواره و اینترنت و تلفن‌های هوشمند، با دورترین نقاط جهان در ارتباط باشند ولی نکته‌ای که شاید، کمتر به چشم کارشناسان و متخصصان روابط عمومی کشور آمده و لازم است به آن توجه کرد، این است که ارتباطات مخابراتی، ارتباطی مبتنی بر «سخت‌افزار» است.در حالی که روابط عمومی، وظیفه برقراری ارتباط بین انسان‌ها با یکدیگر، سازمان با مخاطبان و حکومت‌ها با شهروندان جامعه خویش را بر عهده دارد؛ و می‌توان فعالیت روابط عمومی را فعالیتی «نرم‌افزاری» تعبیر کرد که با رشد و پیشرفت تکنولوژی‌های ارتباطی در دهه‌های اخیر، از این ابزار برای سرعت بخشیدن به برقراری ارتباط بهنگام با مخاطبان، گسترش و تعمیق این ارتباط انسانی و پاسخگویی مداوم و همیشگی استفاده می‌کندضمن دریافت مطالبات جامعه هدف و مخاطبان خود از یک سو، خدمت و وظایف سازمان خود را بدرستی به مردم اطلاع‌رسانی کرده و از توان، ظرفیت و جایگاه رسانه‌ها برای آگاهی بخشی عمومی بیشتر بهره ببرد.
در ایجاد یا تقویت فرهنگ ،معرفی ظرفیت های جامعه، بازآفرینی فرهنگی، حفظ تعلق و پیوستگی جامعه بکوشد و از هر نوع گسستگی و ناپیوستگی جلوگیری کرده و یا حداقل کاهش دهنده فاصله و شکاف میان جامعه و دستگاه های اجرایی باشد برای رسیدن به چنین مقصودی، با توجه به فرهنگ غنی کشور ما که برخلاف برخی کشورهای پیرامون آن که کل قدمت آنها به چند دهه نمی‌رسد، پیشینه چند هزار ساله داریم و همچنین با توجه به آمیختگی تمدن ایرانی با فرهنگ اسلامی، لازم است روابط عمومی‌ای متناسب با پیشینه کهن و فرهنگ جاری و ساری آن تعریف شود. ضمن انجام فعالیت های عادی حرفه ای خود بایستی با نگاهی جدید، برای خود، نقش و مسئولیت تازه ای را در نظر بگیریم. ابراز همدردی و متاثر شدن از رویدادهایی که در رابطه با مسائل انسانی در دهکده جهانی به وقوع می پیوندد ویا روایتگری صرف از آنچه روی می دهد کافی نیست. ما در برابر اصلی ترین و مهم ترین محور ارتباط که مخاطب است وظایف مهم تری بر عهده داریم.
مخاطب ما در وهله اول انسان است و امروز این انسان گرفتار بحران های متعددی از نوع غیرانسانی آن شده است.ما می توانیم قاره هفتمی را در شبکه وسیع میان تمامی روابط عمومی های جهان ایجاد کنیم و با تکیه بر جریان گردش آزاد اطلاعات، تأمین حق دسترسی آزادانه به اطلاعات و شفاف سازی و علنی سازی جریان امور به نفع آزادی و دموکراسی اجتماعی بهترین و انسانی ترین پیام ها را با مردم جهان به اشتراک بگذاریم. این میسر نیست مگر این که روابط عمومی سنتی تبدیل وضعیت داده و به محل رشد، پویش، اندیشه و پژوهش سازمانی تبدیل وضعیت دهد و به اعتبار همین تلاش ها، نقاط کور شناختی جامعه، سازمان و محیط درون و برون آن رصد و به شکل دهی و هدایت افکار عمومی بپردازد و به عنوان استراتژی مدرن ارتباطات و به عنوان سازمانی ۷*۲۴( یعنی ۲۴ ساعت کاردر هر هفت روز هفته ( بدون الزام به حضور فیزیکی در محل کار)به عنوان یک نهاد اجتماعی، با تفکری واگرا، کانون همگرایی و کابینه مودتی در جامعه بسازد که اساس و ریشه آن اخلاق و معنویت باشد، مرام همیشگی آن روشنگری باشد بدون تعصب کور، بدون ریا و تزویر، به مامن ارتباطات سازمانی و به هادی و راهنمای همگان تبدیل شود این جایگاه بس بسیار بالایی است.
ناصر اسگندریان
کارشناس مسئول روابط عمومی و مسئول واحد سرمایه گذاری راه آهن آذربایجان