نویسنده: رحیم محمدی کارشناس ارشد مدیریت مدرس سواد رسانه ای، فضای مجازی – چالوس – با آمدن کرونا می بینیم که بازار فضای مجازی حسابی داغ شده و به عنوان یک فرزند ناخوانده این روزها در خانه دلبری می کند، انگاری چیزی را گم کرده باشیم و حتی برای بدست آوردنش حسابی به بحث و جدل می پردازیم.

امروزه تب فضای مجازی روز به روز بالا می رود. دیگر حال فضای مجازی هم وخیم تر از قبل شده و باید مراقب باشیم کرونایی نشویم.

فضای مجازی به عنوان یه رسانه نقش های مهمی را در رشد و یا کاهش فرهنگ و هویت ها دارد کسی نیست که به این باور نرسیده باشد که اگر به قول برخی ها بدون سواد وارد این فضای پهناور شوی قطعا بعدش حسابی باید خانه تکانی داشته باشی تا توانسته باشی آنچه را که دیده ای و خوانده ای از ذهنت خارج کنی تا به عنوان یک تفکر در وجودت جای نگرفته باشد.

با آمدن کرونا می بینیم که بازار فضای مجازی حسابی داغ شده و به عنوان یک فرزند ناخوانده این روزها در خانه دلبری می کند، انگاری چیزی را گم کرده باشیم و حتی برای بدست آوردنش حسابی به بحث و جدل می پردازیم.

این موارد را می بینیم و قابل لمس است. لایه پنهان زندگی ما بعد ها مثل کرونا بعد چند روز یا بعد چند ماهی حسابی رخ نمایی می کند.

در این میدان قشر آسیب پذیر کیست؟ فضای مجازی با تمام جذابیت ها به دنبال کیست؟

دانش آموزان آسیب پذیر ترین عضو از خانواده در فضای مجازی هستند که به شدت حضورشان می تواند خانواده ها را بر اساس تغییرات رفتاری دچار چالشی اساسی نماید.

لذا والدین به عنوان خط مقدم ارتقاء سواد رسانه ای نقش بسیار مهمی را در خانواده دارند که میتواند بسیار مهم و حیاتی تلقی شود.

حال باتوجه به اهمیت حضور فضای مجازی به عنوان یک رسانه باید به کارکرد های رسانه توجه نمود در این مقاله سعی شده است تا ضمن بیان اهمیت سواد رسانه ای بر اساس کارکرد ها به نگاه های حاکم بر رسانه بپردازیم تا به این نتیجه برسیم که آیا تعطیلی مدارس و حضور اعضای خانواده و بهرمندی از فضای مجازی، مشکلاتی را در آینده نزدیک در خانواده ها بهمراه خواهد داشت یا خیر؟

سواد رسانه ای چیست؟
سواد رسانه ای در حقیقت یک نوع درک متکی بر مهارت است که بتوانیم بر اساس آن انواع رسانه ها را از یکدیگر شناسایی و تفکیک نماییم.

سواد رسانی میتواند کمک کند که چگونه درست و موثر از وقت و زمان خود بهره ببریم.

سواد رسانه ای به ما کمک می کند تا از حالت مصرفی خارج شویم واز رسانه ها به صورت هوشمندانه بهرمند شویم.

سواد رسانه کمک می کند تا:
۱- چگونگی ایجاد پیام های رسانه ای را درک کنیم.
۲- آنچه که رسانه ها میخواهند مارا به باور آن برسانند را تشخیص دهیم.
۳- تعصبات، اطلاعات علط و دروغ های رسانه ای را تشخیص بدهیم.
۴- قسمتی از داستان که کتمان میشود را تشخیص دهیم.
۵- پیام های رسانه ای را بر اساس تجربیات، باورها و ارزشهایمان ارزیابی کنیم.
۶- پیام های رسانه ای خود را طراحب و ایحاد و توزیع نماییم.

نگاه حاکم بر رسانه ها
سه نگاه بر رسانه حاکم است مخاطبین بر اساس این سه نگاه دسته بندی می شوند.

در حقیقت جامعه با توجه نوع کارد کردهای رسانه سه نگاه را مورد بررسی قرار می دهند که این نگاه ها می توانند نوع رفتار را تعیین کند.

۱-نگاه خوش بینانه
این نگاه کاملا مثبت بوده و رسانه را به صورت یه فرصت محض می بیند. در این نگاه کاربری آزاد است و هیچ قید و شرطی موجود نیست.

این نگاه می تواند مشکلات حاد و جدی را برای ما با توجه به مباحث اخلاقی، اعتقادی و دینی ایجاد نماید و آرام آرام تفکر بی تفاوتی را نسبت به محیط زندگی مان را بوجود آورد.

۲- نگاه بدبینانه
این نگاه استوار بر تهدید و آسیب است.

مخاطبین با این نگاه از رسانه خود را دور ساخته و تحت هیچ شرایطی حاضر به فعالیت و حضور در این فضا نخواهند بود و ترس و نگرانی دارند و کاربری دراین نگاه حضور ممنوع است.

۳-نگاه واقع بینانه
نگاه درست و منطقی این است که ما به رسانه نگاه واقع بینانه داشته باشیم.

یعنی رسانه را هم فرصت و هم تهدید ببینیم و با برنامه ریزی نسبت به حضور و فعالیت در فضای مجازی تلاش کنیم.

اما کاربری در این نگاه می تواند محدود و مشروط باشد تا بر این اساس بتوانیم درست ترین و اصولی ترین رفتار را در فضای مجازی داشته باشیم.

کارکرد های رسانه
رسانه نقش بسیار مهمی را در تغییر و تعمیر محیط پیرامون ما و یا بهتر است بگویم در زندگی ما دارد.

رسانه می تواند جریان سازی کند و سبکی را به عنوان مدل ارائه و ما را به همراه خود در مسیری که خودش می خواهد هدایت نماید.

اگر فوت و فن استفاده از رسانه ها را بلد نباشیم و یا به اصطلاح رسانه بلد نباشیم دچار آسیب ها و مشکلاتی جدی خواهیم شد. مشکلاتی که مارا زمین گیر خواهد کرد و آرام و پیوسته با نقشه راهی جذاب ما را به سمت و سویی هدایت میکند که دوپامین بهترین غذای روح و روانم تلقی شود و احساس رضایت کنیم. آنجاست که دیگر باید به کمپ های ترک اعتیاد برویم و خود را درمان کنیم.

رسانه چهار کارکرد دارد که عبارتند از:
۱-آموزشی
۲-سرگرمی
۳- آگاهی بخشی
۴- هدایت و رهبری

رسانه چهار ماموریت ویژه دارد که در هر بخش مخاطبین خودش را جذب خواهد کرد.

امروز با توجه به حضور مخاطبین رسانه تلاش دارد در هر بخش از کارکرد برنامه ای جذاب و اثربخش داشته باشد تا بتواند شاهد جذب حداکثری باشد.

اگر قرار باشد به عنوان یک رسانه تولید محتوا داشته باشیم لازم است مواردی را مد نظر داشته باشیم.

پیشنهاد ما به شما ایجاد یک رسانه تربیتی برای دانش آموزان است.

امروز با وجود ویروس کرونا و یا در آینده به هر دلیلی مدارس تعطیل شوند قطعا بازهم سراغ فضای مجازی خواهیم رفت و قصد آن را داریم که برای دانش آموزان بویژه مقاطع ابتدایی مباحث درسی را مطرح نماییم و به صورت یک قرص مسکن عمل کنیم و موجب کاهش فاصله ها شویم.

فرزندان را در فضای مجازی رها نکنیم:
وقتی که با شیوع ویروس کرونا، دانش آموزان را به بهانه تعطیلی مدارس و آموزش به سمت فضای مجازی وارد می سازیم ابتدا سعی بر ارتقاء بینش و سواد رسانه ای والدین و دانش آموزان داشته باشیم و تهدید ها و فرصت های موجود در فضای مجازی را مطرح نماییم چون این تعطیلی قطعا کوتاه مدت بوده و بستر آموزش به سمت مدرسه تغییر مکان خواهد داشت ولی عموما دانش آموزان پاگیر فضای مجازی خواهند شد و با توجه به جذابیت های موجود حاضر به ترک محیط فضای مجازی نخواهند بود که جایز نیست آنها را در این فضا رها کنیم که این یکی از مشکلات مهم امروز محسوب می شود زیرا، محتوا که مباحث درسی می باشد به صورت موقتی تولید و ارائه می شود و دانش آموزان بی اختیار مجبور به مطالعه و پاسخ دادن به مطالبات معلمان خود خواهند بود.

اما پس از آن اگر برنامه نداشته باشید هیچ دلیلی برای حضور در بستری که شما معرفی نموده اید نیست تازه در این فرصت حس جستجوگرایانه دانش آموز گل کرده و به دنبال کشف مباحث جدید هست.

با توجه به فعالیت در فضای مجازی در جهت کاهش فاصله ها و تعطیلات در مدارس باید به موارد ذیل توجه کرد:
۱- سواد رسانه ای والدین را ارتقاء دهیم.
۲- از والدین بخواهیم در کنار فرزندانشان باشند و آنچه را آموخته اند انتقال دهید.
۳- به عنوان معلم در خانه با فرزندان در بستر فضای مجازی ایفای نقش نمایید.
۴- زمان ورود و خروج از فضای مجازی بر اساس یک برنامه توسط والدین مدیریت شود.
۵- بعد از اتمام تعطیلات آرام و پیوسته سعی بر تغییر نگاه دانش آموزان نسبت به فضای مجازی داشته باشید.
۶- تولید محتوا جذاب را پس از تعطیلات در فضای مجازی داشته باشید
۷- فرصت بدست آمده را با توجه به پایان تعطیلات با رها کردن این بستر تبدیل به تهدید نکنید.
۸- آداب مصرف رسانه ای را فرا بگیریم و به یکدیگر آموزش دهیم.
۹- دروازبان رسانه ای فرزندان خود باشیم.
۱۰- تحمل و صبوری خود را بالاببریم و زود شانه خالی نکنیم.
۱۱- صمیمیت خود را با فرزندان بالا ببریم تا کلام و توصیه ها به جان بشیند.

حال اگر بنا شد در جهت رشد و شکوفایی دانش آموزان در فضای مجازی ماندگار شویم لازم است به موارد ذیل توجه کنیم تا بتوانیم بر اساس چهار شرط اساسی محتوا را تولید کنیم و باید های ارائه شده را اجرا نماییم.

۴ شرط اساسی تولید رسانه ای:
۱- ساده باشد.
۲- کوتاه باشد.
۳- شیرین باشد.

سریع باشد
قطعا محتوایی که دارای این ۴ شرط باشد می تواند دارای قدرت نفوذ بالایی شود و اثربخش و کارآمد باشد.
برای جذب و ماندگاری مخاطب در رسانه باید:
۱- تولید محتوای مرتبط داشته باشیم.
۲- خلاقیت در تولید محتوا داشته باشیم.
۳-خلاقیت در توزیع محتوا داشته باشیم.
۴- در زمان توزیع ریتم و آهنگ داشته باشیم.

حفظ مخاطب برای کسی که دارای یک رسانه هست بسیار مهم می باشد.

باید در جهت جذب و ماندگاری مخاطب شناسی داشت و محتوای تولید شده را باتوجه به ذائقه مخاطب تهیه نمود در غیر اینصورت به علت غیر مرتبط بودن شاهد شکاف خواهیم بود.

رسانه ای موفق است که دارای خلاقیت باشد و بر همین اساس نسبت به توزیع خلاقانه میتواند گام بردارد به عنوان مثال امروزه داشن آموزان فیلم را بیشتر از عکس و در نهایت بیشتر از نوشتار می پذیرند.

یادمان باشد زبان رسانه داستان است.
پس داستان باتوجه به حضور یک قهرمان می تواند در اثربخشی مطالب موفق باشد.

کتاب های دارای تصویر، قدرت تصور و تخیل را در دانش آموزان بالا خواهد برد.

باید پیام ها را با زبان داستان متنوع،جذاب، خلاصه و فشرده، نمایشی، سریع تر از شنیدن یا خواندن با دیدن در حافظه ها ماندگار کرد.

اما این داستان نیاز به ریتم دارد. آهنگ انتشار مطالب می تواند در ماندگاری و جذب مخاطبین موثر باشد. زمان انتشار خیلی موثر است لذا می طلبد مطالب در یک زمان خاص مطرح تا تشنگی را در مخاطب ایجاد و با ورود ماندگاری را افزایش دهد.

والدین دروازبان رسانه ای
والدین می توانند به عنوان یک دروازبان در فضای مجازی همراه فرزندان خود باشند و با برنامه خوراک و یا محتوای موجود را بررسی کنند و نگذارند که فرزندان با برخی محتواها مواجه شوند و یا برخی از موارد را پس از بررسی جهت استفاده در اختیار فرزندان قرار دهند.

این کار برای مدت کوتاهی جواب می دهد در ادامه برای فرزندان سخت و طاقت فرسا خواهد بود زیرا رسانه مخاطبین خود را به سمت مستقل شدند هدایت می کند.

باید قدرت تشخیص و تفکیک کردن مباحث را به فرزندانمان انتقال دهیم.

سواد رسانه ای را باید برای فرزندانمان مطرح و آموزش دهیم تا در ادامه آنها بتوانند به این درک و مهارت برسند که خود بر اساس شناخت مطالب و محتواهای موجود را دسته بندی و انتخاب کنند.

آداب مصرف رسانه ای
وقتی به پزشک مراجعه می کنیم در پایان با شناسایی نوع بیماری برای ما نسخه درمانی می نویسد و تجویز می کند که چه دارویی را مصرف کنیم و در چه زمانی و چگونه آنرا مصرف کنیم.

دقیقا همین اتفاق در رسانه به جهت رژیم رسانه ای قابل اجراست‌.

وقتی والدین می بینند فرزندانشان آلوده فضای مجازی شده و نگاه کاملا خوشبینانه به رسانه دارند باید آداب مصرف را برای آنها تجویز نمود تا از این بیماری رهایی یابند.

خداوند در این ۲۴ سوره عبس فرموده:
فلینظر الانسان الی طعامه
پس انسان باید به خوراکش با تامل بنگرد.

ما در آداب مصرف نگاهمان این است که انسان باید ببیند در رسانه چه چیزی را به عنوان غذای روح و ذهنش در نظر گرفته اند لذا باید به چند سوال پاسخ داد تا به نتایج خوبی در آداب مصرف برسد.

چه وقت؟ چه مقدار؟ چه جایی؟ چه چیزی؟ چه کسی؟ چه طوری؟

اگر به سوالات فوق پاسخ دهیم متوجه خواهیم شد که رسانه چه هدفی را دنبال می کند و ما چگونه باید از این رسانه بهره ببریم.

به عنوان مثال:
اگر قرار است از اینستاگرام استفاده کنیم.
در چه زمانی استفاده کنیم.
چه مقدار استفاده کنیم.
در کجا و چه مکانی استفاده کنیم.
در اینستاگرام چه چیزی را ببینیم.
چه کسی این مطلب را ارسال کرده و دنبال چه کسی هستیم.
چه طوری استفاده کنیم. (میتواند بحث هزینه ای هم باشد)
همه موارد فوق می تواند ما را در یک خط مستقیم منظم سازد و به مقصد برساند.
آداب مصرف را عموما در بخش سرگرمی بیشتر میتوان دید و مورد توجه قرار داد.
یکی از سرگرمی های شاخص در بستر رسانه بازی های رایانه ای هستند که خود به تنهایی رسانه ای بسیار قوی و کاربردی تلقی میشود.
بازی ها موجب میشوند انسان اجتماعی شود اما ضرر هایی هم دارند.
رسانه ضمن آموزش می تواند آگاهی بخشی را به همراه داشته باشد و یک جریان فکری را در کاربر ایجاد نماید.

بازیهای رایانه ای:
۱- کیفیت رسانه ای دارند در زمان کم اثرگذاری بالای دارند. میزان تعامل رسانه ۱۰۰ درصد است.
۲- شدت رسانه ای دارند به علت صرف زمان و تکرار زیاد محتوایی اثرگذاری بالایی دارند.
در حال بازی کردن یک سری کنش هایی رو انجام می دهد که نشان دهنده تعاملی بودن است مانند حالت صورت و دست در هنگام بازی کردن.
یعنی حال و هوای بازی روی کاربر تاثیر مستقیم دارد و می تواند کاربر را مجبور به تغییر حالت نماید.
درآمد نفتی ایران در سال ۲۰۱۴ حدود ۶۰ میلیارد دلار بوده است که یک سوم در آمد نفتی ایران در امریکا فقط درآمد بازی رایانه ای بوده است.
این مهم نشان می دهد که به بازی های رایانه ای به صورت یک صنعت دیده می شود که با حضور سرمایه گذار در این بخش روز به روز شاهد رشد حداکثری این صنعت خواهیم بود.

مزایای بازی های رایانه ای:
۱- مهارت های شناختی را در فرد رشد می دهد.
۲- مهارت های فضایی را در ذهن رشد می دهد.
۳- خلاقیت و هوش کودکان را افزایش می دهد.
۴- جهت درمان بیماری های جسمی، توانبخشی در حوزه سالخوردگان مناسب است.
۵- گسترش رابطه ها، انگیزش ها، رفتارهای مبتنی برتعامل.
۶- سرعت ادراک را بالا می برد .

معایب بازی های رایانه ای:
۱- آسیب های چشمی
۲- آسیب های روانی
۳- آسیب های ستون فقرات
۴-مشکل روحی و تربیتی
۵- چاقی
۶- آسیب های پوستی
۷- اعتیاد
۸- انزوا طلبی

نتیجه گیری
تمامی مطالب نگارش شده طی تحقیقات و بررسی نویسنده بوده که به صورت تحلیلی درج شده و سعی شده از پرداختن مطالب غیر ضروری خودداری و نتایح حاصله پس از نشست با دانش آموزان و مدرسان آموزش و پرورش کسب و ارائه شده است.
درفضای مجازی باید ابتدا به سواد رسانه ای پرداخت و خانواده را از چگونگی حضور در فضای مجازی مطلع نمود و بعد با ارائه محتوای مناسب و هدفمند سعی بر هدایت و رهبری دانش آموزان داشت.

رها کردن دانش آموزان در فضای مجازی به بهانه بهرمندی از مطالب درسی باید با همراهی خانواده صورت پذیرد در غیر اینصورت بعد از اتمام تعطیلات و یا وقت تعیین شده دیگر رسانه متولی هدایت و رهبری فرزندان شما را بر عهده خواهد داشت چون هم آستاته تحمل خانواده ها کاسته می شود و حوصله نظارت نخواهند داشت و هم اینکه محتوای علمی دیگر تولید نمی شود.

فرزندان ما به دنبال جذابیت ها غرق در دریای پرتلاطم رسانه خواهند شد و اگر سواد رسانه ای آنها از والدین برتر باشد قطعا آنها را دور خواهند زد و با همان فرمان قبلی که در حال مطالعه دروس هستم به رسانه گردی خود ادامه میدهند وبعد از مدتی شاهد تغییرات سبک زندگی و جریان فکری فرزندان ور سطح بالاتر تحصیلی خواهیم بود.

پس بار دیگر تاکید داریم به مباحث ذیل توجه کنید:
با توجه به فعالیت در فضای مجازی در جهت کاهش فاصله ها و تعطیلات در مدارس باید به موارد ذیل توجه کرد:
۱- سواد رسانه ای والدین را ارتقاء دهیم.
۲- از والدین بخواهیم در کنار فرزندانشان باشند و آنچه را آموخته اند انتقال دهید.
۳- به عنوان معلم در خانه با فرزندان در بستر فضای مجازی ایفای نقش نمایید.
۴- زمان ورود و خروج از فضای مجازی بر اساس یک برنامه توسط والدین مدیریت شود.
۵- بعد از اتمام تعطیلات آرام و پیوسته سعی بر تغییر نگاه دانش آموزان نسبت به فضای مجازی داشته باشید.
۶- تولید محتوای جذاب را پس از تعطیلات در فضای مجازی داشته باشید.
۷- فرصت بدست آمده را با توجه به پایان تعطیلات با رها کردن این بستر تبدیل به تهدید نکنید.
۸- آداب مصرف رسانه ای را فرا بگیریم و به یکدیگر آموزش دهیم.
۹- دروازبان رسانه ای فرزندان خود باشیم.
۱۰- تحمل و صبوری خود را بالاببریم و زود شانه خالی نکنیم.
۱۱- صمیمیت خود را با فرزندان بالا ببریم تا کلام و توصیه ها به جان بشیند.