بناهای آجری و میراث فرهنگی ادوار مختلف تاریخی در کنار جاذبه‌های طبیعی دامنه‌های جنوبی سهند، کهن‌شهر مراغه را به گنجینه‌ای از آثار کم‌نظیر و جذاب در خطه آذربایجان تبدیل کرده است.
ارتباط خبر – وجود بیش از ۵۰۰ اثر تاریخی که ۱۸۰ مورد از آنها در فهرست آثار ملی کشورمان به ثبت رسیده، نه تنها دوستداران میراث فرهنگی را مجذوب این شهرستان کرده بلکه طبیعت بکر این کهن‌شهر نیز ظرفیتی برای اکوتوریسم به شمار می‌رود.
اگرچه تعداد قابل توجهی از این آثار جذاب و منحصربفرد تاریخی به دوره ایلخانی بر می‌گردد اما وجود آثار دیگر ادوار تاریخی که بنای آنها در فرهنگ و هنر این کهن‌شهر ریشه دارد، نشان‌دهنده تنوع و تعددی آثاری است که هر گردشگری را می‌تواند مجذوب کند.
یک پژوهشگر تاریخ مراغه با بیان اینکه فرهنگ و هنر مراغه قدمتی به بلندای تاریخ دارد، می‌گوید: این تصور که سرآغاز علم، فرهنگ و هنر مراغه به دوره خواجه نصیرالدین توسی برمی‌گردد، درست نیست زیرا حدود یک قرن قبل از حضور خواجه نصیرالدین در این کهن‌شهر، گنبد سرخ به عنوان یک اثر فاخر و شاهکار معماری بنا نهاده شد.
«منصورر پورموذن» با تاکید بر اینکه گنبد سرخ مراغه قدیمی‌ترین اثر سبک آذری جهان اسلام و از آثار ارزشمند دوره سلجوقی است، اضافه کرد: مراغه پس از حضور خواجه نصیرالدین توسی به اوج علم، فرهنگ و هنر رسید و حضور بزرگانی چون شیخ شهاب الدین سهروردی در مراغه بیانگر این واقعیت است که مراغه در آن دوران مهد علم و فرهنگ بود.
به گفته وی مکتب علمی، فرهنگی و هنری مراغه به پایه‌گذاری خواجه نصیرالدین توسی از مراغه به تبریز، از تبریز به هرات و از هرات به هندوستان و سپس به اصفهان انتقال یافت و بر همین اساس نیز گفته می‌شود که مکتب فرهنگی و هنری اصفهان از مراغه نشات گرفته است.
وی افزود: تاریخ فرهنگ این کهن‌شهر حدود ۲ قرن پس از خواجه نصیرالدین توسی بار دیگر شاهد تعالی فرهنگ و هنر بود که یکی از جلوه‌های آن تربیت فرد برجسته‌ای چون عبدالقادر مراغه‌ای است.
وی با اشاره به اینکه عبدالقادر افتخار مراغه و شاعر و حافظ کل قرآن بود، افزود: وی طبق شواهد تاریخی بانی موسیقی جهان اسلام، نخستین ردیفنویس موسیقی ایران و آخرین نظریهپرداز موسیقی کلاسیک ایرانی است.
رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مراغه می‌گوید: به جز تپه‌ها و قبرستان‌های باستانی که لایه‌های تاریخی ارزشمندی برای کاوش دارد اما از جذابیت ظاهری برای مسافران نوروزی برخوردار نیست، بقیه آثار و به ویژه رصدخانه مراغه از جذابیت خاص برای گردشگران برخوردار است.
به گفته «جواد محرم‌پور» خانه‌های تاریخی سطح شهر هم به دلیل آنکه مالکیت آنها در اختیار بخش خصوصی است، امکان معرفی و بازدید ندارد اما باید اذعان کرد که آثار دیگر تاریخی و طبیعی شهرستان مجموعه‌ای کم‌نظیر برای علاقه‌مندان به این آثار ایجاد کرده است.
وی افزود: معرفی کوتاه برخی از آثار تاریخی این کهن‌شهر که بیشتر مورد بازدید قرار می‌گیرد، ظرفیت‌های متنوع و متعدد گردشگری تاریخی مراغه را بیش از پیش مشخص می‌کند.
رصدخانه مراغه یادگار خواجه نصیرالدین طوسی در مراغه
با توجه به سابقه فعالیت‌های نجومی در ایران و دیگر کشورهای اسلامی می‌توان گفت رصدخانه مراغه نه تنها کامل‌ترین رصدخانه تا زمان خود است بلکه نخستین رصدخانه مجهز قبل از کشف دوربین به شمار می‌رفته است.
زیرا تمام معلومات نجومی که هم‌اکنون بدون دوربین حاصل می‌شود، در آنجا به دست آمده و تا ۳۰۰ سال بعد رصدخانه‌ای با مکانات و تجهیزات آن در غرب به وجود نیامد.
رصدخانه مراغه را با توجه به فعالیت‌های قبل و بعد از آن (تا قبل از کشف دوربین)، در زمینه علم نجوم و ستاره‌شناسی باید نقطه اوج تکامل چنین فعالیت‌هایی و چنین موسسه‌هایی در کشورهای اسلامی دانست.
غارها و معماری صخره‌ای تپه رصدخانه که به پیش از اسلام مربوط می‌شود نیز از جمله جاذبه‌های دیدنی تپه رصدخانه محسوب می‌شود.
این اثر در غرب شهر مراغه و در تپه‌ای به همین نام (رصد داغی) واقع است.
گنبد سرخ، شاهکار معماری اسلامی
گنبد سرخ بنایی چهارگوش در دو طبقه و شاهکار معماری اسلامی است که دردوره سلجوقی بنا شد و تاریخ ساخت بنا ۵۴۲ هجری قمری است.
تزئینات آجری و تلفیق آن با کاشی، اسلیمی‌های گچ‌بری‌شده و کتیبه‌های آجری در چهار ضلع بنا از شاخصه‌های ارزشمند این بناست که آغازگر شیوه آذری است.
برج مدور، اثری فاخر از دوره سلجوقی
برج مدور در دوره سلجوقی به سال ۵۶۳ هجری قمری در دو طبقه احداث شد و تزئینات آن تنها در بخش ورودی برج به چشم می خرود؛ از عناصر تزئینی این بنا می‌توان به کاشیکاری، تزئینات آجری و کتیبه آجری بالای درگاه اشاره کرد.
این برج در مرکز شهر مراغه و کوچه «موسوی‌لر» واقع است و با توجه به دسترسی آسان، سالانه شاهد بازدید گردشگران بسیاری است.
گنبد کبود، جاذبه مکمل برج مدور
در کنار برج مدور مراغه برج ده پهلوی منشور شکل زیبائی وجود دارد که در دوره سلجوقی و در دو طبقه بنا شد و از تزئینات آن می‌توان به طاق‌نماها، تزئینات آجری و اسلیمی‌های گچ‌بری شده بدنه خارجی گنبد و نیز کتیبه گچ‌بری شده داخل سردابه اشاره کرد.
همچنین قطاربندی‌ها و کتیبه‌های آجری و کاشی‌کاری‌های بدنه برج که بر روی سکوی سنگی ساخته شده از دیگر عناصر تزئینی این بناست.
گنبد غفاریه جذابیت مضاعفی در حاشیه صوفی‌چای
گنبد غفاریه در شمال‌غربی شهر مراغه و در کنار رودخانه صوفی‌چای و مجاورت پل هلاکوخان واقع است و در دوره ایلخانی و حکومت سلطان ابوسعید به تاریخ ۷۲۵ و ۷۲۸ هجری قمری احداث شد.
این بنای چهارگوش به شکل مکعب بر روی سکوی سنگی و سردابه دخمه‌ای استوار است و در چهار زاویه آن ستون‌هایی با تزئینات حصیری به چشم می‌خورد.
هریک از اضلاع برج به غیر از ضلع شمالی آن دارای دو طاق‌نما و یک حاشیه کتیبه بوده که به خط ریحان نوشته شده است؛ کاشی‌های این بنا به رنگ آبی فیروزه‌ای در فرم‌های خاص آن دوره جلوه زیبائی به بنا بخشیده است.
معبد مهر، شهری پنهان در زیر خاک
معبد مهر مراغه سازه‌ای سنگی در مجاورت قبرستان روستاب ورجوب است که در منطقه به امامزاده ملامعصوم مشهور است و شباهت زیادی به معابد مهر یونان، ایتالیا و ترکیه دارد.
در دوره صفوی یا اوایل قاجار یکی از روحانیان به نام آخوند ملامعصوم مراغه‌ای در این مکان دفن شد و برای وی زیارتگاه رواج دادند؛ در دیوار تالار بزرگ این معبد با خط ثلث، آیاتی از سوره آل‌عمران به چشم می‌خورد که آن را بعدها نقش کرده‌اند که استفاده از این محل در دوره‌های اسلامی را آشکار می‌کند.
به روی دیواره ورودی سمت چپ معبد تصویر ماری حک شده که این نقش در دوره اشکانیان بسیار متداول بوده و به روی گچ‌بری‌های این دوره به وفور مشاهده می‌شود.
معبد مهر مراغه در فاصله حدود پنج کیلومتری جنوب مراغه واقع شده و قدیمی‌ترین بنای استان به شمار می‌رود.این معبد به کاوش نیاز دارد و به گفته اهالی وسعت آن در زیر خاک بسیار فراتر از آن چیزی است که کارشناسان تصور می‌کنند.
موزه سنگ‌نگاره‌ها با بنایی به یادگارمانده از دوره زندیه
مقبره آقالار مراغه یا موزه سنگ‌نگاره‌ها این شهرستان ه عنوان بنای باقیمانده از دوره زندیه بیانگر نوع و سبک معماری آن دوره است و عرفا و اشخاص مذهبی، سیاسی و هنرمندان این شهر دراین مکان مقدس آرمیده‌اند که عبدالفتاح موسوی مراغی متخلص به شیخ اشراق و شاهزاده قلی میرزا متخلص به مجنون علیشاه از مهم‌ترین آنهاست.
طی سالهای گذشته این بنا به عنوان موزه سنگ‌نگاره‌های تاریخی منطقه مورد بازدید عموم قرار می‌گیرد؛ بنایی که در جنوب‌شرقی مراغه و به فاصله اندکی از گنبد سرخ در داخل بوستان آقالار واقع است.
اوحدی و آثار ماندگارش برای مراغه
اوحدی از عرفا و شاعران قرن هشتم است و مقبره این شاعر نامی با الهام از چهارتاقی‌های ساسانی و بناهای اسلامی به شکل زیبا ساخته شده و با موزه تخصصی ایلخانی همجوار است.
این بنا در بخش شمالی مراغه و خیابان دانشسرا واقع است و به تازگی نیز پیکر استاد کریمی مراغه‌ای از شعرای مشهور معاصر در مجاورت آن آرام گرفت.
«هوانس» تنها کلیسای باقیمانده از مسیحیان در مراغه
کلیسای هوانس تنها کلیسای باقیمانده از مسیحیان مراغه است و با توجه به نبود خانواده‌های مسیحی در این شهر، به عنوان نماد مذهب یکی از ادیان الهی بسیار حائز اهمیت است.
این بنا در دوره ایلخانی به دلیل تساهل مذهبی آن دوره بنا شده که در دوره‌های بعد الحاقات و تعمیراتی به روب آن انجام گرفته است.کلیسای هوانس در مجموعه‌ای متشکل از مدرسه ارامنه، خانه کشیش و ساختمان نگهبانی قراردارد و در خیابان امام خمینی(ره) این کهن‌شهر واقع است.
کلیسا از سه بخش شامل محراب، صحن و بخش میانی تشکیل شده و محراب جایگاه مخصوص کشیش، بخش میانی مخصوص نزدیکان وی و صحن مخصوص مردم عادی بوده است.
محراب کلیسا شامل سه بخش است؛ بخش میانی عریض‌تر از دوبخش جنبی است که سکوهایی در آنها تعبیه شده است؛ برج ناقوس کلیسا نیز متشکل از چهار ستون است که بر فراز آنها برج ناقوس کلیسا با گنبدی مخروطی وجود دارد.
غار هامپوئیل هم سن غار علی صدر همدان
غار هامپوئیل مراغه هم‌سن با غار علی‌صدر همدان است که در بلندای کوهی مشرف به دره زیبای گشایش قرار دارد. هنوز هم غارنوردان در طبقات مختلف این غار اعجاب‌انگیز چاه‌ها، مسیرها و تالارهای جدیدی کشف می‌کنند اما مردم به دلیل تاریکی مطلق و وجود همین چاه‌ها و مسیرهای پیچ در پیچ، امکان بازدید از آن را ندارند.
به گزارش ایرنا آثار تاریخی و طبیعی مراغه به سرمایه‌گذاری و اطلاع‌رسانی در سطوح مختلف استانی، کشوری و بین‌المللی نیاز دارد و در صورت توجه می‌تواند باری از دوش اقتصاد کشاورزی‌محور این کهن‌شهر در شرایط کم‌آبی بردارد.