نگارنده: رحیم محمدی مدرس علوم ارتباطات و سواد رسانه ای – آنچه مسلم است مسئولان جامعه و مدیران بحران با کمک رسانه های اجتماعی و اطلاع رسانی صحیح و صادقانه می توانند ارمغان بخش آرامش در جامعه باشند و با عملکرد صحیح در رسانه های اجتماعی به صورت هوشمندانه ای در جلب اعتماد مردم، ارتباط مؤثر با مردم، کنترل نارضایتی ها، هدایت و جهت دهی افکار عمومی، انجام وظیفه کنند. نباید فراموش کرد که یکی از بزرگترین مشکلات در زمان بحران، هدایت و رهبری مردم بحران زده است که به دلیل آسیب ها و خسارت های وارده تا حد زیادی، قدرت تصمیم گیری صحیح از آن ها سلب می شود.

زمان ورود کرونا به ایران به طور دقیق مشخص نیست اما بر اساس آمار اعلامی و رسمی مسئولان وزرات بهداشت، حضور این ویروس ۲۹ بهمن ماه سال جاری با مثبت بودن تست دو نفر از شهروندان در قم تایید شد و از همان زمان هم ارگان‌های ذی‌ربط کار خود را به منظور مهار بحران حاصل از شیوع این ویروس آغاز کردند. همزمان با این اتفاقات، جبهه رسانه‌ای و خبری در آن‌سوی مرزهای کشور هم به راه افتاد و از کانال‌های خبری تا تلویزیون‌های فارسی زبان تلاش کردند این باور را که:

الف) ایران مقصر بحران کروناست ب) جمهوری اسلامی در مهار این بحران ناتوان‌ است ج) دولت به مردم دروغ می‌گوید خ) مردم نه با یکدیگر و نه با دولت همکاری نکنند و در نهایت ایرانیان از این بحران جان سالم به در نخواهند برد؛ میان مردم منتشر کرده و با توسل به آمارهای دروغ و تصاویر جعلی، شرایط کشور را حاد و مردم را به بالاترین سطح استرس برسانند.

نقش رسانه ها چیست؟
باید گفت رسانه‌ها به‌دلیل توانایی در جهت‌دهی به افکار عمومی، نقش اساسی در مراحل مختلف بحران ایفا می‌کنند ، رسانه می تواند جریان ساز باشد و حتی جریان های بوجود آمده را با تدبیر هدایت کند و تغییر مسیر دهد به شرطی که نقش خود را در جهت مقابله با بحران و جریان منفی بدرستی ایفا نماید.

نقش دوگانه رسانه‌ها در بحران‌زایی و بحران‌زدایی، برجسته‌سازی و کوچک‌نمایی، امیدزایی و امیدزدایی و موارد دیگر دست‌کم بر صاحب‌نظران این عرصه، پوشیده نیست.

اما در این میدان می بینیم که موج سواری رسانه بیگانه قوت می گیرد و به مباحثی می پردازند که با شناخت به بستر موجود اقدام به تولید محتوا می کنند و با این اقدام سعی بر از بین بردن اعتماد و امید مردم دارند.

برخی رسانه ها در حین رخ دادن بحران، سعی در جنجال سازی، موج سواری و تهییج افکار عمومی دارند و بدلیل عدم سازگاری با سیستم حاکم، با بزرگ نمایی موضوعات بحرانی سعی در نمایش ناکارآمدی سیستم حاکم دارند و بحران را برای خود ابزاری برای ضربه زدن به اشخاص می دانند و بدین ترتیب از کارکرد اصلی اطلاع رسانی صحیح و شفاف بسیار فاصله می گیرند و وارد مسابقه رسانه ای در فضای بحرانی می شوند در این حالت رسانه ها بحران را بحرانی تر می کنند.

پس یک رسانه آگاه باید ضرورت ها را بشناسد و بداند الان در چنین وضعیتی خود را در چه شرایطی قرار دهد تا بیشترین نقش مثبت و اثر بخش را داشته باشد و ناخودآگاه وارد بازی رسانه ای دشمن نشود.

باید دریا شناس باشد و نگذارد با توجه به شرایط بوجود آمده هر شخصی به خود اجازه موج سواری در دریا را بدهد.

سوال اینجاست ؟
چرا برخی رسانه ها به دنبال موج سواری خبری می روند؟
چه چیزی با این موج سواری ها نصیب شان خواهد شد؟

موج سواری چیست؟
تعریف «موج سواری خبری» را می توان به طور تفصیلی به این شکل بیان کرد: «حرکت آگاهانه روی امواج خبر با هدف هدایت فرایند ایجاد شده به سمت و سوی خاص و تحت کنترل در آوردن پیامدها و آثار یک جریان و یا بهره برداری تجاری از آن.»

واژه «نیوزجکینگ» یک عبارت ترکیبی متشکل از news و jacking است که معنی آن مصادره به مطلوب خبر بعد از انتشار و اوج گیری احساسات عمومی نسبت به آن است.

با توجه به این تعریف باید دریافت که سیاسی کردن مقابله با کرونا، بازی با آمار و جمع و تفریق‌های کاذب، رو در رو قرار دادن مذهب با سلامت مردم به دروغ و … از جمله موج سواری ها و راهکار‌های عملیات روانی جبهه رسانه‌ای دشمن است که باید مورد توجه مردم و فعالان رسانه‌ای باشد زیرا باید دقت داشته باشیم که جریان رسانه‌ای وابسته به خارج تلاش دارد تا با ایجاد هراس عمومی و القای ناکارآمدی نظام بهداشت و درمان، مردم را مایوس و مستاصل کند.

حال نقس رسانه های داخلی درجهت مقابله با موج سواری ها چیست؟

رسانه می تواند در پیشگیری از بحران یا کاهش آسیب های بحران بسیار نقش آفرین باشد.

تشکیل کارگروه های رسانه ای مدیریت بحران بمنظور فرهنگ سازی، اطلاع رسانی، تعیین سخنگوی بحران، آموزش اصحاب رسانه ای مرتبط با بحران،تعیین نقش های رسانه ای در هر یک از مراحل چرخه مدیریت بحران از جمله برنامه های موثر برای نقش آفرینی رسانه ها در شرایط بحران است ولی در صورتی که این حلقه اتصال تبدیل به حلقه ی مفقوده شود می تواند صدمات جبران ناپذیری بوجود آورد و این حلقه مفقوده در برخی بحران ها منجر به تشدید بحران شده است.

بهترین وضعیت در جهت مقابله با موج سواری این است که رسانه ها وارد زمین مسابقه رسانه های بیگاته نشوند و کارکردهای اصلی خود را دنبال کنند.

پنج کارکرد رسانه های اجتماعی در بحران:
۱- آموزش و آگاهی بخشی

 شامل کارکردهایی مانند آموزش پیشین، آموزش پیشگیرانه، آموزش استفاده از قابلیت های گوشی های هوشمند در زمان بحران مانند مکان یاب ها، آموزش استفاده از رسانه های اجتماعی، آموزش امداد و نجات؛ اجرای مانورهای آزمایشی و آموزش های درون سازمانی و غیره می شود. رسانه ها از جمله رسانه های اجتماعی، میان مردم بویژه نسل جوان محبوبیت دارند و می توان این آموزش ها را در قالب پیام های متنوع و جذاب، به صورت مستقیم و یا غیرمستقیم برای اثربخشی در شرایط بحران ارائه کرد.

۲- رصد و پایش اطلاعات و محیط

 این نقش شامل مجموعه ای از نقش های رصد اطلاعات توسط مردم، مدیران و کارشناسان بحران، نظارت بر افکار عمومی و پایش اطلاعات، شناسایی کاربران تأثیرگذار بر مخاطبان، تجزیه و تحلیل پیام ها و اظهار نظرهای مردم در فضای این رسانه ها و… است. با رصد و پایش اطلاعات و محیط می توان تهدیدات موجود و تبعات شان در بحران را شناسایی کنند.

۳- اطلاع یابی و اطلاع رسانی

 این کارکرد در مدیریت بحران نقش بسزایی دارد و ریزکارکردهایی مانند اطلاع یابی از بحران و نیازهای مردم آسیب دیده در بحران، جستجوی سریع و آسان اطلاعات، اطلاع از نظر و اقدامات مسئولین، اطلاع رسانی آنلاین ۲۴ ساعته، اطلاع رسانی و هشداردهی نسبت به بحران و تبعات آن و… است.

۴- همبستگی و انسجام بخشی

 از دیگر کارکردهای رسانه های اجتماعی در مدیریت بحران ایجاد همبستگی و انسجام بخشی است. نفوذپذیری رسانه های اجتماعی در میان مردم بالاست، همچنین در شرایط بحرانی به دلیل قطع شبکه برق استفاده از موبایل های هوشمند و رسانه های اجتماعی افزایش پیدا می کند.

این کارکرد برآیندی از کارکردهای ایجاد حس همبستگی میان مردم، مردم و مسئولین، ایجاد اتحاد و یکپارچگی، تعریف ساز و کارهای گروهی و بسیج مردمی برای امداد و نجات است. رسانه های اجتماعی می توانند عامل ایجاد همبستگی و وحدت بین مردم باشند همدلی، سازماندهی گروه های مردمی و انسجام بخشی را تسریع نمایند و کمک رسانی و ایجاد روحیه همکاری را تقویت کنند.

۵- هدایت و رهبری با ادغام کارکردهایی

 مانند حضور مداوم مسئولین مدیریت بحران در رسانه های اجتماعی، برقراری ارتباط با مردم، راهنمایی، کنترل و جهت دهی رفتار آن ها، کنترل و تعدیل نارضایتی ها، برقراری آرامش، هدایت و رهبری شکل می گیرد. هدایت صحیح افکار عمومی در زمان بحران، جامعه را از جامعه ای بحران زده و مستعد ناآرامی به سمت آرامش سوق می دهد.

آنچه مسلم است مسئولان جامعه و مدیران بحران با کمک رسانه های اجتماعی و اطلاع رسانی صحیح و صادقانه می توانند ارمغان بخش آرامش در جامعه باشند و با عملکرد صحیح در رسانه های اجتماعی به صورت هوشمندانه ای در جلب اعتماد مردم، ارتباط مؤثر با مردم، کنترل نارضایتی ها، هدایت و جهت دهی افکار عمومی، انجام وظیفه کنند. نباید فراموش کرد که یکی از بزرگترین مشکلات در زمان بحران، هدایت و رهبری مردم بحران زده است که به دلیل آسیب ها و خسارت های وارده تا حد زیادی، قدرت تصمیم گیری صحیح از آن ها سلب می شود

امید است بتوانیم با بصیرت بیشتر در جهت ایجاد انسجام بیشتر و ارتقاء سطح امید و اعتماد مردم نقش آفرینی نماییم و خالصانه با توکل بر خداوند منان کاری را انجام دهیم که قطعا خیر و صلاح مردم ، کشور در آن است تا خدای ناکرده با اقناع سازی و اشاعه تفکر غلط و نادرست رسانه های بیگانه خود را مقابل ملت و کشور عزیزمان نبینیم و در زمین دشمن توپ نزنیم‌.